Lasy łęgowe -ostatki dzikości nadwiślańskiej...

   Spośród ekosystemów nadrzecznych występujących w Europie na szczególną uwagę zasługują lasy łęgowe. Na terenach przywiślanych i wzdłuż wiślanego nurtu rzecznego na Mazowszu, zbiorowiska łęgowe należą do jednych z bogatszych w kraju. Wystarczy tutaj wspomnieć o dwóch grupach tych lasów-lasach olszowo-jesionowych i wiązowych należących do klasy Querco-Fagetea, z rzędu Fagetalia sylvaticea, tworzące związek Alno-Ulmion.  Zaś do drugiej z tej grupy przynależą lasy wierzbowe i topolowe, należące do związku Salicion albae, należące do klasy Salicetea purpureace.

Łęg topolowy

    W obrębie związku Alno-Ulmion spotkać można aż 8 zespołów leśnych [Matuszkiewicz 2001] z których łęgi jesionowo-wiązowe, występują w dolinach dużych rzek, takich jak Wisła. Bliższy mojemu sercu jest jednakże związek Salicion albae  z łęgów wierzbowo-topolowych rosnące na piaszczystych madach w zasięgu cyklicznych wylewów rzeki i nadrzeczne lęgi wierzbowe związane z corocznymi zalewami na piaszczystych aluwiach. Tam spotykamy różne gatunki wierzb jak np: wiklinowiska w różnym stopniu rozwoju zarastania. Osobiście uwielbiam je wczesną wiosną! Podziwiam wtedy całe stadka pokrzywników i pawich oczek, czasem cytrynki [tylko, co kilka lat].

Pod koniec lutego, można go podziwiać w całej krasie.

     Nadrzeczne łęgi topolowe, z dominującą topolą w zasięgu okresowych wylewów rzeki tworzą się  szczególnie w starych drzewostanach o charakterze puszczańskim, gdzie mrok daje schronienie większym przedstawicielom fauny .Takich łęgowych dzikości jest naprawdę niewiele..Wymieniam zaledwie kilka ekotonów, które związane są z rzeką Wisłą.

Zbiorowiska łęgowe porastające brzegi starorzecza.

  Pozostałe ekosystemy łęgowych lasów nadwiślańskich to cała mozaika bioróżnorodności gatunkowej roślin. Zajmuje ona trzy wyodrębnione warstwy roślinności:
1. Najwyższe piętro tworzą korony drzew- niekiedy do 30 m. wysokości [!]. Wśród nich wymienić trzeba olszę szarą, wierzbę białą, wiąż pospolity, dąb szypułkowy, jesion wyniosły oraz dwa gatunki topól: topola czarna i biała [sokory i białodrzewy].
2. Podszyt łęgów słynie z tego, że jest niezwykle bujny. Chroni on glebę przed wysychaniem i zarastaniem. Podnosi odporność na czynniki zewnętrzne, jak inwazja owadów. Tworzą go krzewy z bzu czarnego, trzmieliny, porzeczki dzikiej, leszczyny oraz młodych drzewek. Rosną w nim prawdziwe pnącza jak kieliszniki, chmiel zwyczajny oraz piękna psianka słodkogórz. Ta ostatnia w dolinie Wisły jest coraz rzadsza. Pnącza dobrze znoszą ocienienie lasu łęgowego, dlatego tworzą nieprzebyty gąszcz, przez który trudno się przebić.
3. Runo leśne- pod każdym względem wyjątkowe i przebogate. Porastają go wielowarstwowe ziołorośla [Matuszkiewicz 2005], z podagrycznika, gwiazdnicy gajowej, śledziennicy skrętolistnej, wiązówki błotnej, niecierpka pospolitego, czy kuklika i gajowca żółtego. Oczywiście, to nie wszystkie perełeczki flory wiślanej. Rzecz jasna występowanie poszczególnych gatunków roślin uzależnia nasłonecznienie oraz cień lasu. Zależny od pory dnia i pory roku.

W starym lesie łęgowym...

      Areał łęgów wierzbowo-topolowych wyróżniający środkowy odcinek Wisły zajmują zaledwie znikomy ułamek ich dawnego występowania. Dlatego w Polsce są już tak rzadkie.Wycinka drzew i regulacje jej brzegów spowodowały, że te unikalne zbiorowiska niebawem mogą zniknąć z naszego krajobrazu. A wielka szkoda, gdyż łęgi rosnące w sąsiedztwie wałów przeciwpowodziowych zmniejszają podczas powodzi prędkość i siłę wody, chroniąc w ten sposób niżej położone tereny. Mało tego, proces samooczyszczania się wód jest bardziej wydajny, dzięki czemu woda w rzece jest bardziej natleniona i czyściejsza. Rola odnóg i wiślanych starorzeczy w takich przypadkach jest bezcenna...Woda płynie wolniej, zatrzymuje się i do tego rodzi kolejne zastoiska i obszary podtopień w łęgowinach.

    Uważny miłośnik wiślanej przyrody łatwo dostrzeże ogromny pożytek z  łęgów dla dzikich gatunków zwierząt. Ssaki, gady i płazy mają tam doskonałe warunki rozrodu i schronienia. W korzeniach drzew, pod kamieniami, wśród wykrotów natknąć się można na dwa gatunki  płazów-traszkę zwyczajną oraz grzebieniastą. Ginący kumak nizinny odnajduje tu ostatnie oazy spokoju, zaś  coraz rzadsze ropuchy miejsca składania jaj. Należą do nich choćby ropuchy: :paskówka i zwyczajna, a z żab; żaba śmieszka i wodna.

 

   Świat gadów również zajmuje siedliska lasów łęgowych. Należy wymienić tutaj poczciwego niejadowitego [!], zaskrońca, beznogą jaszczurkę- padalca, oraz jej krewniaczki zwinkę i żyworódkę.Jeszcze w latach 80-tych ubiegłego wieku, wszyscy wymienieni mieszkańcy byli dość powszechnie obserwowani. Obecnie trzeba sporo cierpliwości i szczęścia, aby stanąć z nimi oko w oko.

    Lasy łęgowe stanowią dużą ostoję dla dużych ptaków drapieżnych. Na sędziwych i dziuplastych drzewach zakładają swoje gniazda. W mrocznościach zadrzewień mają dogodne warunki do polowania i wytrwałych obserwacji za ofiarą lub padliną. Warto wspomnieć tu o majestatycznych bielikach, orlikach krzykliwych czy rybołowach.... Z sów łęgi upodobał sobie puszczyk, pójdźka oraz bardzo rzadki puchacz. Poza tym usłyszeć można wiele gatunków ptaków wróblowatych, dzięciołów, kukułek i pustułek. Z ssaków oczywiście natkniemy się na pożytecznego bobra, płaczące po nocach wydry, piżmaki oraz łasice i kuny leśne.  Sarny, dziki i łosie odnajdą w nich  bogatą bazę pokarmową. Z mniejszych ssaków-wścibskie ryjówki aksamitne zamieszkują norki i złomy po drzewach.

Fragment łęgów wiązowych i topolowych.

    Głównym zagrożeniem dla drzewostanów łęgowych stanowi działalność gospodarcza człowieka. Prostowanie koryt rzeki, umacnianie i kształtowanie brzegów, pogłębianie dna koryta rzecznego wraz ze szkodliwym wydobywaniem żwiru i piasku. Najgorsze jest jednak wycinanie ostatnich fragmentów  puszczy łęgowej oraz totalne zaśmiecanie odpadami poprzemysłowymi i komunalnymi. Takie postępowanie prowadzi do niechybnej śmierci ekologicznej lasów łęgowych. Wysuszenie, erozja gleby, obniżenie wód gruntowych ze zmianą struktury fauny i flory, a skończywszy na całkowitym zaniku zbiorowiska leśnego.

    Człowiecza głupota nie zna granic absurdu. Widzimy ją jak napiera w destrukcyjny sposób na ostatki dzikości wiślanych zamieniając je w zubożałe i monotonne pustynie krajobrazów. A przecież to właśnie łęgi określane są ''polskimi lasami deszczowymi'', będącymi analogiem niektórych lasów strefy tropikalnej! I zamiast je chronić, renaturalizować tam, gdzie ich brak, wciąż je w barbarzyński sposób niszczymy. Teraz areał wszystkich typów środowiskowych lasów łęgowych w naszym kraju to zaledwie 3,62% udziału. Zaś udział w powierzchni lasów to jedyne 0,39% , co w skali całej Polski stanowi 0,11 % powierzchni leśnej.

Fragment łęgów wierzbowo-topolowych...

 Jeśli więc tylko mogę cieszę się ich widokiem, zapachem, ciszą i absolutnym pięknem. Moje dzieci z pewnością takich widoków już nigdy nie ujrzą....  Ja w cuda nie wierzę.

  1. Źródło: Studia i materiały CEPL w Rogowie; R14. Zeszyt 32/3/2012.
               Artykuł pt. Łęgi, polskie lasy deszczowe, Bartosz Kaszyński, Hanna Szczukowska, str.104-110.
   2.  A także moje osobiste obserwacje znad środkowej Wisły