Kraina Wędrujących Wysp: Przełomy na rzece Tanew

Wodospady na Tanwi.

Dolina rzeki Tanew należy do jednych z najpiękniejszych klejnotów przyrodniczych całego Roztocza. Dla kogoś, kto odwiedza ją pierwszy raz ujmuje go swoją zmysłowością i krajobrazowym przepychem. Strome zbocza sięgające do 20 metrów wysokości i porośnięte bujnym lasem łęgowym ocieniają spokojem i dają wytchnienie zmęczonemu piechurowi.

Gdy dociera on z kierunku szosy i mostu ją przecinającą Susiec-Cieszanów ku szlakom turystycznym: czerwonemu i żółtemu po krótkiej chwili jego wzrok osiąga przyjemny chłód strumienia... Cel jego podróży. Oto słynne wodospady/szypoty/kaskady. Główna atrakcja dla wszelkiego rodzaju wrażliwców i estetycznych marzycieli. Od 1958 roku na terenie jaru istnieje rezerwat przyrody krajobrazowo-ścisły ''Nad Tanwią''. Obejmuje on ochroną prawną obszar 46,86 ha powierzchni, gdzie prócz kaskad chroni się ok 40-tu różnego rodzaju zbiorowisk roślinnych. Obecnie według najświeższych pomiarów geodezyjnych rezerwat zajmuje teren 74,03 ha powierzchni. To efekt planu sporządzania leśnego dla rezerwatu z początków 2000 lat. Na szczególną uwagę zasługują nad Tanwią zboczowe wysokopienne bory jodłowe, stare niekiedy ponad stuletnie. Rosną one na granicy swojego zasięgu. Sąsiadują z nimi nieduże płaty świerczyn, pojedyncze buki i sosnowe bory mieszane. Reasumując, cała przebogata mozaika siedlisk z tak charakterystycznymi olszynami i jesionowiskami przystrumykowymi. Dla miłośników natury ceniących dzikość przyrody cechy wręcz nieocenione.

Wspomniane wodospady na Tanwi określane jako szumy występują w czterech seriach na długości 1 kilometra. Najbardziej spektakularny zespół progów [20-24 według różnych autorów], znajduje się w najbliższym sąsiedztwie zachodniej części wsi o nazwie Rebizanty. I rzeczywiście robią wrażenie. Osiągają tam wysokość w zależności od warunków pogodowych i reżymu rzecznego od 25 do 50 cm. Kierunki jej przebiegu mieszczą się w kierunku NW-SE (azymuty) i mieszczą się w przedziale 140-160°, zasadniczo prostopadle do nurtu Tanwi. Szerokie ławy kipiącej piany na całej szerokości rzeki są pamiątką po okresie trzeciorzędu, gdy obszar Roztocza wygarbił się, przy jednoczesnym obniżeniu Kotliny Sandomierskiej. W ten sposób powstała linia spękań tektonicznych w postaci naszych skalnych uskoków, które możemy podziwiać.

Opisywany przełom Tanwi jest także fragmentem biegnącej tutaj jednej z najważniejszych granic geologicznych pomiędzy pofałdowaną Europą Zachodnią i płytową nizinną Europą Wschodnią.Co ciekawe to jedna z najlepiej rozpoznawalnych w terenie granic fizycznogeograficznych w Polsce! Przełom Tanwi został wycięty w górnokredowych skałach węglanowych, zaś sąsiadująca z nią dolina rzeki Szum także w gezach z tego okresu [mastrycht] i na niedużym odcinku również w wapieniach trzeciorzędowych.. Pozostałe cieki jak Sopot i Niepryszka żłobią swoje meandry w różnych wapieniach, zlepieńcach i piaskowcach. Na krótkich odcinkach takoż wśród skał kredowych.

Całe to bogactwo geologiczno-geomorfologiczne stało się głównym zalążkiem do powstania rezerwatu przyrody ''Na Tanwi'', wraz z rzadkimi biocenozami roślinności. Chroniąc także liczne wypływy i źródliska. Nadal w formie ochrony ścisłej! Posiada on niewątpliwą magiczną aurę, choć myślę, że jesień spełnia jego najczystszą formę doskonałości. I oczywiście jest ciszej, bez krzykliwych grup turystów.

Flora grzybów na zboczach lasu łęgowego w rezerwacie przyrody-lipiec 2016 r.

Piękno szumów nad Tanwią.

Rezerwat przyrody położony jest na wysokości ok. 235 m, a najwyższe wzniesienie - Kościółek (zwane też Zamczyskiem) osiąga 246m n.p.m. Z rzadkiej flory zielnej warto wymienić takie diamenciki jak: widłak jałowcowaty, lilię złotogłów, przylaszczkę pospolitą, bez koralowy i porzeczkę alpejską. Z flory mszaków naukowcy wymieniają nad Tanwią 37 gatunków [?]. Związane są zarówno z okolicznymi lasami, jak i dnem strumienia- kłody, obumarłe pnie, próchnowiska.

W wartkiej i dobrze natlenionej wodzie Tanwi żyją jeszcze pstrągi potokowe, choć są nieliczne, bytują jazie, brzany, świnka i ginący w Tanwi miętus. Bytuje też okoń, śliz i stadka kiełbi. Z faktu, że rezerwat posiada rangę ochrony ścisłej- tak przypuszczam, do Tanwi nieśmiało powraca wymarły tutaj minóg strumieniowy. Lecz jego ilość jest śladowa i raczej kryje się w bardziej odizolowanych miejscach rzeki...

Na zboczach doliny Tanwi...

Fragment drzewostanu boru jodłowego mieszanego w rezerwacie ''Nad Tanwią''.

Nad Tanwią spotkać można przelatujący szmaragd zimorodka, płochliwą pliszkę górską, skrytego bociana czarnego-choć mam co do tego duże wątpliwości. Ludzka antropopresja jednak jest coraz agresywniejsza na okoliczne roztoczańskie doliny rzeczne. Przylegające do rezerwatu łąki i torfowiska są jednym z najważniejszych w Polsce wschodniej przystanków żurawi na trasie ich przelotów.[!]. Jak na ten moment w miarę bezpieczne. Aczkolwiek po tym, co zaobserwowałem, i nie jestem w tej kwestii odosobniony, zagrażają im choćby presja rekreacyjno-urbanizacyjna. Mam tu na myśli niepohamowana zabudowa letniskowa, oraz ogradzanie ostatnich fragmentów łąk i nieużytków tuż przy samym rezerwacie przyrody! To jest po prostu skandal, jak można do tego doprowadzać? Niepojęta głupota.

Foto Michał Fandysz ze strony: http://michalfandysz.blogspot.com/2011/01/szumy-nad-tanwia-zimahtml-polecam!

W ostatnich dwóch latach środowiska lokalnych stowarzyszeń powiązanych z szeroko pojętą Agroturystyką protestowały przeciwko organizowanym spływom kajakowym na rzece Tanew przez rezerwat przyrody. Argumentowały one, że taka działalność wodniaków powoduje niszczenie progów rzecznych, oraz bezpowrotne uszkodzenia wodospadów. Relacje na ten temat podawała regionalna TVP Rzeszów. Cóż, jako miłośnik kajakarstwa i pływania na tradycyjnym kanu w tym przypadku popierałbym te protesty. Przecież to rezerwat ścisły, a zatem powinien być pod szczególną opieką prawną. Zadziwia fakt, że dopiero świadomi ludzie zareagowali- gdzie armie urzędników od ochrony środowiska w gminie i powiecie, leśnicze służby, konserwator przyrody!? Czy nie stać ich na zatrudnienie choćby trzech strażników z towarzyszącym policjantem? Takie to trudne, takie kosztowne? Wystarczyłaby odrobina edukacji, jakichś pouczeń i problem by zapewne zniknął.

. W planach było powiększenie rezerwatu przyrody ''Nad Tanwią'' do 250 ha powierzchni, ale po tym, co się wyprawia z najcenniejszymi obszarami ojczystej przyrody-czarno to widzę.Chyba, że ktoś mnie oświeci, bo może nie wiem o czymś konkretnym.

Szumy nad Tanwią to cudowne miejsce, gdzie mądry i wrażliwy człowiek odnajdzie ukojenie. Jeśli ktoś ma okazję, niech je odwiedzi. Rzeka wspaniale przemawia, wystarczy tylko się wsłuchiwać. O każdej porze roku. To nasz narodowy skarb-szanujmy go...

Lasy Puszczy Solskiej w całej krasie...

Poniżej coś regionalnego o Tanwi, w poetyckim wydaniu:

                            Pójdę nad Tanew
       Spójrz ile gwiazd , ile gwiazd lśni na niebie
     Jakby na przekór blask słońca w nich zgasł
       Będę szczęśliwy ,gdy sobie odjedziesz
       Ty i Roztocze zbyt wiele na raz.

        Pójdę nad Tanew , głęboką nocą
        Tanew , co skradła księżyca blask
      Gdzie na dnie w wodzie , jasno migoce
        Ta najszczęśliwsza ze wszystkich gwiazd.

        Wiatr cię nie wzruszył , ni droga wprost w słońce
        Drwiłaś z zachwytu i klęłaś na los,
        Że wszystko dla mnie , że wszystko męczące
        Więc mam cię doszyć, powtarzam to w głos.

      Wolę Roztocze z Krągłym Gorajem
      Wieżę Wapielni , sosnowy las,
        Czartowe Pole razem z czartami,
        Szumy nad Tanwią , głęboki piach.

Nie mów już dłużej i tak nie zrozumiesz
Że ciężki plecak , że upał ,że kurz,

Czaru Roztocza i tak nie pojmujesz,
Pytasz dlaczego więc mówię ci już.

        Ty swojej gwiazdy szukasz na niebie
        Moja zaś gwiazda nad Tanwią lśni,
        Spadła raz z nieba w srebrzystą wodę
        I za Roztoczem dziś tęskno mi …

Waldemar Frąckiewicz.