Wiązy i białodrzewy nadwiślańskie

Wiąz szypułkowy-fragment kory.

W Polsce występują trzy rodzime gatunki wiązów-szypułkowy, górski oraz polny.Wszystkie one lubią glebę wilgotną i bogatą w składniki mineralne. Upodobały sobie szczególnie tereny nadrzeczne, zalewowe, gdzie woda niejako stanowi o ich przetrwaniu. Nawet na podłożu piaszczystym. Na przywiślu płockim wiązy nie tworzą litych lasów łęgowych jak topola i wierzba, lecz są istotnym składnikiem tutejszej flory dendrologicznej.

W niewielkich grupach starodrzewów przypominają pradawne gaje otoczone gęstwinami głogów i ściółką z kolczastych lnian jeżyn. One same w młodym wieku tworzą krzewiaste rozłogi, co jeszcze potęguje niedostępność i dzikość całej okolicy. Lubią sosiedztwo obu gatunków nadwiślańskich topól, które je ocieniają i chronią. Dopiero na starość wiązy doganiają wysokie topole wzrostem i grubymi konarami. Potrafią w dogodnych warunkach dożyć powyżej 300 lat, a zdarza się, że pojedynczy samotnik osiągnie i cztery wieki. Na obszarze całej Euroazji wiąz występował już od 65 milionów lat-jest zatem jednym z najstarszych drzew na świecie. Godnym odnotowania jest fakt, że nasi przodkowie wywarem z liści wiązu leczyli bóle żołądka i wątroby oraz uprzykrzające liszaje. Dawniej chłopi w zimie dodawali suszone liście wiązu do paszy owcom i kozom; ponoć zwierzęta te miały w ten sposób być bardziej mleczne. W mitologii dawnych Słowian wiąz utożsamiany był z postaciami zwanymi wiłami. To demoniczne duchy nagle zmarłych młodych kobiet, słynne z pięknej urody i ponętności. Ech, gdybym taką demonicę ujrzał, to mógłbym się bez żalu zatracić ;)

Potęga starego nadwiślańskiego wiązu...

Wiązy w odległości 15 m. od wiślanego brzegu.

W całej Europie, również w Polsce naszym wiązom zagraża śmiertelna choroba naczyniowa wywołana przez grzyb z rodzaju Ceratocystis ulmi. Dramat zapoczątkowany w latach 30-tych XX wieku w Holandii. Od tamtego czasu wiele przepięknych wiązów obumarło. Jest to o tyle przykre, że wbrew pozorom wiąz nie należy do drzew pospolicie występujących.  Niestety w obszarze NATURA 2000 Doliny Środkowej Wisły, podczas pieszych i rowerowych wypraw dostrzegam wieloletnie ślady nielegalnego wycinania tych zacnych drzew. Również białodrzewów. W ukryciu, z dala od ludzkich oczu, mieszkańcy przywiśla rąbią je na opał zimowy. Nie twierdzę, że wszyscy! To byłoby absolutnie krzywdzące.

W uroczysku topolowo-wiązowym.

Samotny wiązik.

Topole białe potocznie nazywane białodrzewami [Populus alba] to drzewa bez których trudno wyobrazić sobie prawdziwy rasowy łęgowy las. Na mazowieckim odcinku Wisły od Dęblina po Płock te drzewa razem z topolami czarnymi pokrywają górne piętro dawniejszej wiślanej puszczy. Osiągają imponujące rozmiary rosnąc nawet do 40 metrów wysokości. Bywają także osobniki grube o zdrowym pokroju pnia mające do 8-9 metrów. Takich dorodnych białodrzewów jest niewiele-większość zdołaliśmy już wyrzezać, a te, które jakimś cudem się ostały dalej wycinamy. Pozostały niedobitki, ale są jeszcze  i miłośnik przyrody jeśli zechce odnajdzie takie zgrupowania. Kiedy znajdzie się tuż pod ich koronami ma się nieodparte wrażenie, że są z innej galaktyki! Wspaniały strzelisty pień idący w górę, nietuzinkowa  barwa szarawej kory namazanej czarno-brązowymi odcieniami i plamkami. Po prostu są piękne, wyróżniają się ekstrawagancją. Do tego te liście, w słońcu najzwyczajniej srebrzą się i drzą niebywałą gamą jej odcieni. W pewnym sensie nasze topole nawiązują do potężnych amazońskich olbrzymów z dżungli tropikalnej.

Białodrzewy w całej krasie.

W topolowym uroczysku.

Białodrzewy i wiązy obok siebie.

W naszym kraju rośną 4 gatunki topoli o rodzimej genealogii. Oprócz naszej bohaterki są to: Topola czarna, szara i osika. Najlepiej czują się na zalewiskach, mokradłach i terenach nadrzecznych o glebie w bogate związki mineralne. Bez topól polskie lasy łęgowe bardzo by podupadły, ba sądzę, że zamieniły by się w żałosną monokulturę. A wszystko na to wskazuje, ponieważ inwazja klona jesionolistnego oraz nawłoci kanadyjskiej zagłuszają nowe pokolenia rodzimych gatunków drzew i roślin naczyniowych od lat 80-tych ubiegłego wieku. Zawleczono je do nas z Ameryki Płn. I wszyscy mają to w głębokim nosie poza przyrodnikami...

Z faktu, że nadwiślański białodrzew posiada miękkie drewno, większość naszych dzięciołów wykuwa w nich dziuple-np. dzięcioł czarny. Dzięki temu wiele mniejszych gatunków ptaków, a nawet nietoperze i wiele ssaków może znaleźć w nich miejsce na gniazdowanie lub kryjówkę. Oto, jak ważną rolę w przyrodzie spełniają stare drzewa, albo pojedyncze mateczniki takich ''mega mutantów'' mające 250 lat. Nawet martwe, obumierające białodrzewy już po śmierci dają życie i ukrycie innym organizmom żyjącym nad Wisłą. Znam nieliczne uroczyska, gdzie powalone białodrzewy tworzą nowe enklawy dziczy. Taki łęg zajmuje np. bielik, bocian czarny, a łosie wyhowują tam swoje nowo narodzone łoszaki. Nie wspominając o ginących chrząszczach, czy rzadkich gatunkach nocnych motyli.

Fragment lasu z topoli białej.

Na skraju lasu łęgowego w jesiennych barwach głóg nadwiślański.

Temat jest niewyczerpalny, jak rzeka. Pisząc o wiązach i białodrzewach chciałem jedynie się upomnieć o te resztki łęgów wiślanych, których mamy nie mniej niż 5% powierzchni areału, a nadal zagrożamy im totalną zagładą. W naszym klimacie umiarkowanym, to oprócz Puszczy Białowieskiej i Karpackiej, najbardziej chyba różnorodny i ''pierwotny'' las zasługujący na absolutną opiekę. W tych niedocenianych fragmentach nadrzecznych lasów możemy zachować pulę genową polskich drzew, bez ogromnych nakładów finansowych. Ludzie!, wystarczy jedynie nie szkodzić, posadzić koło domu, na działce, na jakimś ugorze chociażby jeden krzew, drzewo, które pochodzi z naszej krainy-to zrobimy to również dla siebie. I przy okazji podratujemy to, co już mamy. Dęby, graby, jesiony, wiązy, lipy-to piękne drzewa rodzime. Niebawem obudzimy się w kraju, gdzie ozdobne i wyselekcjonowane z zagramanicy gatunki roślin zastąpią swojskie. To przecież nieodpowiedzialne...